Εργασία, παιδεία και δικαιώματα

Είναι λάθος να νομίζουμε ότι οι πολιτικές της μετανάστευσης αφορούν μόνο την τελευταία. Σήμερα, αυτό το μείζον κοινωνικό φαινόμενο ακουμπά άμεσα ή έμμεσα όλους τους κατοίκους της χώρας, ενώ διατρέχει όλες τις πτυχές και προκλήσεις της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας από το δημόσιο έως το ιδιωτικό και από την οικονομία και τη δημογραφία έως τον πολιτισμό και την πολιτική, παρέχοντας την ίδια στιγμή τα κλειδιά και τις λύσεις.

Α. Δεδομένα

Στις αρχές του 21ου αιώνα η επιφυλακτική ή ξενοφοβική στάση απέναντι στους μετανάστες, στη δημόσια συζήτηση έχει μεταβληθεί προς το θετικότερο με κύριο όχημα το (ωφελιμιστικό) επιχείρημα της συμβολής τους στην οικονομία της χώρας.

Χαρακτηριστικά, το μαζικότερο κόμμα της ελληνικής πολιτικής ιστορίας (ΠΑΣΟΚ) έχει καταστήσει πρώτη προτεραιότητα την πλήρη ένταξη των μεταναστών, ξεκινώντας πρώτα από τα ίδια τα όργανά του, ενώ ο υπουργός Εσωτερικών ορθά επισημαίνει ότι η μετανάστευση δεν είναι πρόβλημα, αλλά κοινωνικό φαινόμενο (1).

Ωστόσο, η μεταστροφή της ρητορείας δεν έχει μεταβάλλει σημαντικά τους όρους εκμετάλλευσης και de facto ρατσιστικών πρακτικών που υφίστανται οι μετανάστες, από τον εργοδότη και το κράτος έως τους καθημερινούς διαχειριστές της μετανάστευσης (ο κάθε δημόσιος υπάλληλος). Η μεταναστευτική πολιτική παραμένει αντιενταξιακή (αν και ευαγγελίζεται την ένταξη) σε παραφωνία προς την κοινωνική πραγματικότητα (2).

Β. Στόχοι και μέσα

Μια εθνική πολιτική για την Ελλάδα της μετανάστευσης οφείλει να παρέμβει στους τομείς:

1. Εργασία

Προστασία της εργασίας. Μια (ακόμα) νομιμοποίηση με αμνήστευση των εργοδοτών (μόνο οι εργαζόμενοι καταβάλλουν ένσημα) είναι αποτυχημένη, ακόμα και όταν πετύχει τον εισπρακτικό της στόχο, και αναποτελεσματική όταν οι εργαζόμενοι δεν προστατεύονται και το εργατικό δίκαιο δεν εφαρμόζεται χάριν της μεταναστευτικής νομοθεσίας.

Τότε, οι παράνομα απασχολούμενοι και υποκείμενοι εκμετάλλευσης εφόσον συλληφθούν, απελαύνονται αντί να τους αναγνωριστούν τα στερηθέντα εργασιακά και ασφαλιστικά τους δικαιώματα.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ενωση, η χωρίς διακρίσεις πρόσβαση στην απασχόληση αποτελεί τον πυρήνα της κοινωνικής ένταξης. Οι αδόκιμοι περιορισμοί που εισάγει ο ν. 3386/2005 (απαγόρευση αλλαγής ειδικότητας, εργοδότη, περιφέρειας κ.ά.) αντιβαίνουν αυτή τη βασική αρχή ευνοώντας την παραοικονομία. Είναι κρίσιμο για τον κόσμο της εργασίας συνολικά και όχι μόνο για τους μετανάστες το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας να ενισχυθεί και να θωρακισθεί ώστε να επιτελέσει τη σημαντική του αποστολή (και ως σώμα διασφάλισης της αρχής ίσης μεταχείρισης - ν. 3304/2005).

2. Εκπαίδευση

Η ανεπάρκεια της εκπαίδευσης που οδηγεί σε σχολική εγκατάλειψη (όχι πάντα σε συνδυασμό με σχολική αποτυχία), πριν ακόμη από εκπαιδευτικό, είναι πρόβλημα δημοκρατίας (όπως και για άλλες κοινωνικές ομάδες, π.χ. Ρομά, εξαρτημένοι κ.λπ.) (3).

Η πραγματικά διαπολιτισμική και σύγχρονη εκπαίδευση (όχι ως ειδικό πεδίο αλλά διατρέχοντας κάθε πτυχή του εκπαιδευτικού συστήματος) σε αντικατάσταση του σημερινού εθνοκεντρικού και παρωχημένου ελληνικού σχολείου, είναι μονόδρομος για το πολυτιμότερο κοινωνικό κεφάλαιο που είναι οι νέοι άνθρωποι και αυριανοί πολίτες.

3. Κοινωνικό κράτος

Η συμμετοχή των νόμιμα διαμενόντων μεταναστών στην κοινωνική προστασία σήμερα περιορίζεται στο νδ. 57/1973, ενώ οι περιορισμοί στις παροχές υγείας για τους μετανάστες χωρίς άδεια, αγνοούνται συστηματικά από τους λειτουργούς του συστήματος υγείας που ορθά προτάσσουν τα δικαιώματα του ασθενή και τον όρκο του Ιπποκράτη στη μεταναστευτική νομοθεσία.

Η πλήρης συμμετοχή των μεταναστών είναι μέρος μόνο του αιτήματος για ένα πραγματικό κοινωνικό κράτος, με ουσιαστικές παροχές κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας (μήπως αντί για F16;) το οποίο, όπως επισημαίνει με έμφαση το σύνταγμα του 2001, αποτελεί θεμέλιο της κοινωνικής συμμετοχής και της δημοκρατικής πολιτείας.

4. Πολιτικά δικαιώματα

Το μεγαλύτερο στοίχημα μιας κοινωνίας είναι πάντα η νέα γενιά. Η 2η και 3η γενιά μεταναστών, αντί για το φόβο της απέλασης και της υποβάθμισης σε πολίτες τρίτης κατηγορίας, δικαιούνται να απολαμβάνουν τα δικαιώματα του πολίτη. Αποτελούν άλλωστε έναν νέο θησαυρό (μετά τη φτηνή εργασία των γονέων τους) στα χέρια της ελληνικής κοινωνίας.

Πριν ακόμη από το θεμιτό και άμεσα απαιτητό δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές, επείγει η πλήρης κοινωνική και πολιτική συμμετοχή:

- Στη διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής και νομοθεσίας (4).

- Στην τοπική κοινωνία και αυτοδιοίκηση.

- Στη δημόσια σφαίρα με ενδυνάμωση και υποστήριξη της αυτο-οργάνωσης των μεταναστών (5).

Επίσης, είναι ώριμη η προοπτική χορήγησης ιθαγένειας με βάση τη γέννηση στη χώρα (jus soli), έπειτα από το πολύ 5 έτη διαμονής, με κόστος έκδοσης της αστυνομικής ταυτότητας (και όχι 1.500 ευρώ) και με υποχρέωση απάντησης του αιτήματος από τη διοίκηση. Αντί επιλόγου και αντιγράφοντας από το πρώτο μήνυμα του νεοεκλεγέντος τότε (24.03.2005) Προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Παπούλια:

«(...) Σήμερα, η δημοκρατία δεν κινδυνεύει. Ο αγώνας, όμως, για την ποιότητα της δημοκρατίας είναι διαρκής και δύσκολος. (...) Η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των προσωπικών ελευθεριών, χωρίς διακρίσεις, και η ομαλή ένταξη των μεταναστών, είναι σοβαρές προκλήσεις για τη σύγχρονη Ελλάδα».

(1) Βλ. Μαρβάκης-Παρσάνογλου-Παύλου, «Μετανάστες: προβλήματα, κοινωνικά φαινόμενα, υποκείμενα», Εισαγωγή στο συλλογικό Μετανάστες στην Ελλάδα, ΕΠΠ Νίκος Πουλαντζάς, Ελληνικά Γράμματα, 2001.

(2) Για μια σφαιρική κριτική της Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη στο Ευρωπαϊκός Διάλογος για τη Μετανάστευση www.hlhr.gr.

(3) Παύλου Μ., Η σχολική εγκατάλειψη ως παραβίαση δικαιωμάτων του παιδιού, εισήγηση σε ημερίδα του ΕΠΙΨΥ, Μάιος 2005.

(4) Η πρόταση για διαρκές συμβούλιο-φόρουμ μεταναστευτικής πολιτικής είναι ώριμη έπειτα από 2 συναντήσεις Εθνικού Διαλόγου για τη Μετανάστευση που διοργάνωσε η Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου το 2005. www.hlhr.gr/emd/nmd.htm.

(5) Εξέχον παράδειγμα το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών.

Από την Ελευθεροτυπία  20/11/2005
http://archive.enet.gr/online/online_hprint.jsp?q=%25D0%25C1%25D5%25CB%25CF%25D5&a=&id=5592136

«Τα τσουνάμι της άγριας μετανάστευσης» (1)

Φτάνει πια με τον μύθο της Ελλάδας που μόνον πρόσφατα μετετράπη «από χώρα εξαγωγής σε χώρα υποδοχής μεταναστών» ή ότι «η ελληνική κοινωνία δεν είναι έτοιμη» (για την ένταξη των μεταναστών με πολιτικά δικαιώματα)! Ερήμην της κοινωνίας -εν προκειμένω των φορέων μεταναστών και για τη μετανάστευση και των πολιτικών και επιστημονικών οργανώσεων της «κοινωνίας πολιτών» (3)- μπορείς να πεις πολλά πράγματα γι' αυτήν.

Η πιο αφοπλιστική απόδειξη της αναντιστοιχίας και αντίφασης του νομοθετικού πλαισίου προς τις επιτακτικές κοινωνικές ανάγκες δόθηκε από μια πραγματική υπόθεση απέλασης μεταναστών που συζητήθηκε στη Βουλή κατά την ψήφιση του μεταναστευτικού νομοσχεδίου. Είναι η περίπτωση μιας Πακιστανής μετανάστριας και της κόρης της, θύματα ενδοοικογενειακής βίας, που συνελήφθησαν και κρατήθηκαν στην Αμυγδαλέζα Αττικής προς απέλαση μετά από καταγγελία του θύτη τους, συζύγου και πατέρα. Δηλαδή, με τη συνδρομή της Αστυνομίας, η οποία δεν είδε στο πρόσωπό τους τα θύματα αλλά τους παραβάτες της μεταναστευτικής νομοθεσίας.

Η σχετική συζήτηση στη Βουλή ανέδειξε την «ευαίσθητη» προσπάθεια της ίδιας της ηγεσίας των αρμόδιων υπουργείων να παρακάμψουν την κείμενη νομοθεσία και να ανακαλέσουν την απέλαση. Μια προσπάθεια ασφαλώς παράδοξη την ίδια στιγμή που προωθούσαν προς ψήφιση τις διατάξεις περί απέλασης στο νέο νομοσχέδιο.

Ο ίδιος ο υπουργός Εσωτερικών ενημέρωσε τη Βουλή ότι ζήτησε από τον ιδιώτη δικηγόρο μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης να προσκομίσει πιστοποιητικά νοσοκομείου, ώστε κατόπιν να καταστεί δυνατό να χορηγηθεί στη μετανάστρια άδεια παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους επειδή πάσχει από ανίατη ασθένεια. Καμία άλλη διάταξη δεν θα μπορούσε να καλύψει τη 40χρονη μητέρα που μετανάστευσε ανήλικη και έζησε ένα τέταρτο του αιώνα και για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στην Ελλάδα, αλλά και την κόρη της, μαθήτρια ελληνικού Λυκείου, που γεννήθηκε εδώ.

Ο,τι πράττει αυτές τις ημέρες η ηγεσία των υπουργείων, επειδή η συγκεκριμένη περίπτωση είδε το φως της δημοσιότητας, δηλαδή η προσπάθεια να μην εφαρμοστεί η καταφανώς παράλογη πλην όμως τυπικά σύννομη απέλαση, το κάνει η ελληνική κοινωνία χρόνια τώρα ενάντια στη μεταναστευτική νομοθεσία και πολιτική και υπέρ των θεμελιωδών αξιών και των θεμιτών συμφερόντων της. (4)

Το ρήγμα δεν σοβεί μόνον ανάμεσα στην κοινωνία και στο πολιτικό σύστημα, αλλά ανάμεσα στο τελευταίο και σ' αυτή την ίδια την πολιτική.

Δεν μπορεί να ερμηνευτεί αλλιώς η απουσία από την κατ' άρθρο συζήτηση του νομοσχεδίου των προτάσεων τροποποίησης που περιλαμβάνονται σε μια εξηντασέλιδη ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη. Η Ανεξάρτητη αυτή Αρχή μνημονεύθηκε 3 φορές όλες κι όλες στη Βουλή, ως εκείνη που έχει υποδείξει κατ'επανάληψη «τα χάλια» της εφαρμογής του έως τώρα ισχύοντος νόμου 2910/2001. Περιορίζεται έτσι η χρησιμότητα της πολύτιμης ύλης της, από την οποία αντλούνται, όχι οι σημαντικές παρατηρήσεις και προτάσεις της, αλλά επιλεκτικά στοιχεία για αδιέξοδο καταγγελτικό λόγο με απαξιωτικές του κράτους αναφορές. Αρκεί να διαβάσει κανείς την έκθεση για να διαπιστώσει ότι ο Συνήγορος του Πολίτη είχε συγκεκριμένες προτάσεις, ώστε μια υπόθεση σαν της Πακιστανής μετανάστριας και του παιδιού της να μη μπορεί να επαναληφθεί στο μέλλον.

Ανάλογη τύχη είχαν και οι προτάσεις των φορέων μεταναστών και για τη μετανάστευση. Εστω κι αν οι παρατηρήσεις της Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη και του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων, μετά από 2 ημερίδες Εθνικού Διαλόγου μέσα στο 2005 ανάμεσα στους μεταναστευτικούς φορείς, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Διαλόγου για τη Μετανάστευση (www.hlhr.gr), (5) επηρέασαν ορατά τις γενικές θέσεις του μεγαλύτερου μέρους των κομμάτων της αντιπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ, ΣΥΝ). Εμπλουτίστηκε με αυτόν τον τρόπο η ρητορεία του πολιτικού λόγου από επιστημονικά και έγκυρα επιχειρήματα, χωρίς ωστόσο να οδηγήσει και σε ουσιαστική μεταβολή της προσέγγισης στο μεταναστευτικό φαινόμενο.

Πώς αλλιώς να ερμηνευθεί η αντίφαση ανάμεσα στην οραματική και εμβληματική ομιλία του κ. Παπανδρέου στη Βουλή και στην ανεπάρκεια των επιχειρημάτων του εισηγητή του, κ. Βλατή (για «βοσκούς και χειμαδιά») και εν τέλει τη συναίνεση της μείζονος αντιπολίτευσης διά χειλέων του τελευταίου στον μεγαλύτερο αριθμό των άρθρων του νομοσχεδίου; Μάλιστα, η συναίνεση αφορά τα άρθρα για τις άδειες εισόδου, εργασίας και την απέλαση των μεταναστών. Στοιχεία που αποτελούν τον πυρήνα της φιλοσοφίας του νομοσχεδίου και της ανεδαφικής (όπως αποδείχθηκε 15 χρόνια τώρα) διαδικασίας μετάκλησης εργαζομένων, αλλά και της αναποτελεσματικής πολιτικής καταπολέμησης της μετανάστευσης, που αν κάτι καταπολέμησε είναι τα δικαιώματα.

Ισως το σημαντικότερο κέρδος των τελευταίων χρόνων να είναι η σταδιακή μεταστροφή της δημόσιας συζήτησης από θέσεις ξενοφοβικές σε λόγο δικαιωμάτων. Αυτό συμβαίνει αργά, αλλά σταθερά, όπως υποδεικνύει μια άσκηση ανάλυσης περιεχομένου στα πρακτικά της Βουλής του 2001 και του 2005:

Συνυφασμένος με την ελληνική κοινωνικοπολιτική ιστορία, ο θετικά φορτισμένος όρος «μετανάστης», κυρίως χάρη στη μεταναστευτική εμπειρία της διασποράς του 20ού αιώνα, δύσκολα και διστακτικά παραχωρήθηκε στους μετανάστες στην Ελλάδα του 21ου (6). Το 2001 κατά τη συζήτηση του μεταναστευτικού νομοσχεδίου στη Βουλή, ο πλέον προσφιλής όρος για τον προσδιορισμό των μεταναστών ήταν «αλλοδαπός» (ακούστηκε 594 φορές), ενώ ιδιαίτερα συχνός ήταν και ο νεολογισμός «λαθρομετανάστης» (ακούστηκε 113 φορές). Αντιθέτως, το 2005 ο όρος «μετανάστης» χρησιμοποιήθηκε στη Βουλή 752 φορές, έναντι 147 μόνο αναφορών τού «αλλοδαπός» και μόλις 16 του όρου «λαθρομετανάστης»! (7)

1 Από τη συζήτηση του νομοσχεδίου για τη μετανάστευση στη Βουλή, Συνεδρίαση ΙΗ', 3/8/2005.

2 Κοινωνιολόγος. Ευρωπαϊκός Διάλογος για τη Μετανάστευση.

3 Οι οργανώσεις, με πρώτο το Φόρουμ μεταναστών, έχουν επισημάνει σε όλους τους τόνους πως δεν είναι αληθής ο ισχυρισμός ότι το υπ. Εσωτερικών συζήτησε με τους μετανάστες το σχετικό νομοσχέδιο.

4 Βλ. το κείμενο του υπογράφοντος «Η μεταναστευτική πολιτική ενάντια στην κοινωνία», Τα ΝΕΑ, 4/7/2005, σελ. 44.

5 Στις ιστοσελίδες της Ενωσης υπάρχουν οι ηλεκτρονικές εκδόσεις «Προτάσεις για την ένταξη των μεταναστών», «Κριτική και προτάσεις στο νομοσχέδιο για τη μετανάστευση».

6 Για περισσότερα σε αυτή την προβληματική δες:

* Παύλου Μ., Οι μετανάστες σαν κι εμάς: όψεις της απόκρισης στο μεταναστευτικό φαινόμενο, στο Παύλου Μ. - Χριστόπουλος Δ., Η Ελλάδα της Μετανάστευσης: κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη, Σειρά ΚΕΜΟ, Εκδόσεις Κριτική, 2004,

* Παύλου Μ., Οι λαθρέμποροι του φόβου: ρατσιστικός λόγος στον τύπο μιας υποψήφιας μητρόπολης, στο συλλ. τόμο: Μαρβάκης Δ., Παρσάνογλου Δ. Παύλου Μ. (επιμ.) Μετανάστες στην Ελλάδα, σειρά Εταιρείας Πολιτικού Προβληματισμού «Νίκος Πουλαντζάς», Ελληνικά Γράμματα, 2001.

7 Η διαφορά είναι ακόμη πιο σημαντική αν υπολογίσει κανείς ότι η φετινή συζήτηση στο θερινό τμήμα της Βουλής ήταν κατά 32% συντομότερη από εκείνη του 2001.

Από την Ελευθεροτυπία  11/8/2005

http://archive.enet.gr/online/online_hprint.jsp?q=&a=%25D0%25C1%25D5%25CB%25CF%25D5&id=60295408