E la nave va[1] - ο ρινόκερος της μετανάστευσης

Βγαλμένο από τη Φελλινιανή μυθογραφία το καράβι με τους πρόσφυγες ξεπροβάλλει και πάλι στο Αιγαίο. Οι οπερατικοί ήρωες της πολιτικής και της απολιτικής συναγωνίζονται στο κατάστρωμα σε πλειοδοσία στις κορόνες της ξενοφοβίας και της άγνοιας. Η κατραμομούτσουνη εργατική τάξη στα καζάνια του πλοίου θαυμάζει τους τενόρους, τους βαρύτονους και τις σοπράνο παλεύοντας να κρατήσει το πλοίο στην επιφάνεια. Τα φαντάσματα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και η πρώτη μεγάλη Ευρωπαϊκή προσφυγιά απέναντι στην φιλάρεσκη ματαιόδοξη όσο και ανυποψίαστη αλλά και τρομαγμένη ελίτ στο καράβι του Φελλίνι μοιάζουν με εκείνα της σύγχρονης μετανάστευσης και φυγής από τους τόπους του πολεμικού και εμφύλιου σπαραγμού στο όνομα των θρησκειών, της «μάχης των πολιτισμών» και του χρήματος.
Ίσως η πιο δραματική όσο και απογοητευτική πτυχή της τρέχουσας υστερικής αντίδρασης στα προβλήματα που φορτώθηκαν και αποδόθηκαν εσχάτως με το ζόρι σε όλους ανεξαιρέτως τους μετανάστες και πρόσφυγες, να είναι η ηγεμονία του ακροδεξιάς έμπνευσης ολοκληρωτικού και τελικά ρατσιστικού λόγου. Δηλαδή, η διάδοση ακόμη και σε μείζονα, εθνικής εμβέλειας, μέσα ενημέρωσης, εκείνου του λόγου που γραπώνεται από απλουστεύσεις και γενικεύσεις για να κατασκευάσει αποδιοπομπαίους τράγους, και να μας απομακρύνει ακόμη περισσότερο από τη λύση των κοινωνικών ζητημάτων.

Ο λόγος του μίσους

Σε μια χώρα που o λόγος του μίσους (‘hate speech’) ζει και βασιλεύει ατιμώρητος (βλ. την αθώωση Πλεύρη) αν όχι πλήρως νομιμοποιημένος, η εξέλιξη αυτή μάλλον αποτελεί προαναγγελθείσα και αναμενόμενη τροπή μιας ατελέσφορης δυναμικής της ένταξης των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Όσο και αν έγινε γενικώς αποδεκτή η παρουσία τους, κυρίως μέσα από την ωφελιμιστική θεώρηση της συμβολής τους στην «εθνική οικονομία», έστω και αν σε αυτήν συμπεριληφθεί η παρασιτική παραοικονομία. Όσο και αν η καθημερινή συμβίωση, αλλά και οι έντονες προσπάθειες αφομοίωσης μέρους του μεταναστευτικού πληθυσμού, καθώς η αστικοποίησή τους, οδήγησε σε μια ειρηνική συνύπαρξη παρά τις ανισότητες, την εκμετάλλευση και ενίοτε την δυσμενή και δυσανεκτική μεταχείριση από το κράτος και τους εκπροσώπους του.
Μέσα στα χρόνια που διανύθηκαν σε αυτόν τον αιώνα ο τίτλος του μετανάστη αποδόθηκε και στους εισερχόμενους μετανάστες και όχι πια μόνον στους έλληνες του εξωτερικού. Έως το 2005, το 2006 και για μεγάλο μέρος του 2007 ο όρος «λαθρομετανάστης» είχε σχεδόν εξ ολοκλήρου δώσει τη θέση του στο ‘μετανάστης’. Ωστόσο, αυτή η θετική μεταστροφή έμεινε κενή ρητορεία στο βαθμό που δεν μεταφράστηκε σε δικαιώματα, σε ουσιαστική βελτίωση της νομοθεσίας και σε πολιτική συμμετοχή των μεταναστών, έστω χωρίς ψήφο, για τα ζητήματα που τους αφορούν. Είτε αυτά είναι η μεταναστευτική πολιτική, είτε η τοποθέτηση των κάδων απορριμμάτων στο δήμου όπου διαμένουν.

Ηττήθηκαν πολιτικά

Όσα θετικά κείμενα, όσες ιστορίες επιτυχίας και πορτρέτα μεταναστών και παιδιών της δεύτερης γενιάς και αν δημοσιεύτηκαν, δεν οδήγησαν στην τροποποίηση του Κώδικα Ιθαγένειας. Ο θετικός μετασχηματισμός της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη, πέρα από το γένος, μάλλον σήμερα φαντάζει μακριά από τη συζήτηση, ενώ το δημοκρατικό έλλειμμα ενός εργατικού δυναμικού και μιας δυναμικής νέας γενιάς που όμως δεν έχουν ισότιμα δικαιώματα συμμετοχής, στοιχειώνει τα όνειρα των μεταναστών, αλλά και των γηγενών-ναυαγών μιας συνταγματικής οντότητας και κοινωνικής συλλογικότητας των αξιών και των δικαιωμάτων.
Με άλλα λόγια, οι μετανάστες και όσοι τους στηρίζουν ηττήθηκαν πολιτικά. Δεν κατόρθωσαν να διεκδικήσουν αποτελεσματικά δικαιώματα, πλην όμως κατέκτησαν έστω και φευγαλέα τη συμπάθεια μιας ετεροφιλικής ελίτ που πρόθυμα τους ενσωμάτωσε στην (α)πολιτική της φλυαρία. Το 2007 είναι ο ορίζοντας της αρνητικής μεταβολής και παλινδρόμησης στην ξενοφοβία και το ρατσισμό. Τότε λήγουν και οι τελευταίες παρατάσεις του προγράμματος νομιμοποίησης διαγράφοντας έτσι το τέλος μιας άτυπα διαρκούς νομιμοποίησης (2001-2007), κάτι που φυσικά αποτελεί και τη μοναδική απάντηση στην ελληνική μαύρη αγορά εργασίας όπου λάμπει το κράτος δια της απουσίας του, και όπου οι εργαζόμενοι επωμίζονται το βάρος της δήλωσής τους και καταβολής ασφαλιστικών εισφορών.

Η χρησιμοποίηση του Ισλάμ

Όμως το φθινόπωρο του 2007 και η εκλογή ενός ακροδεξιού κόμματος και στην Ελληνική Βουλή, σηματοδοτεί και την από τότε γεωμετρική αύξηση και ποιοτική μεταβολή της ρατσιστικής βίας σε βάρος μεταναστών και προσφύγων από οργανωμένες ακροδεξιές ομάδες. Το αναμάσημα των μισαλλόδοξων και των εγκληματοφοβικών στερεοτύπων γητεύουν τις παραπαίουσες πολιτικές ελίτ που σέρνονται στην συνομολόγηση του «προβλήματος της μετανάστευσης» στον τεχνητό δημοσκοπικό πανικό των media. Δεν στοχοποιούνται πλέον οι Αλβανοί, αλλά οι μουσουλμάνοι μετανάστες από τη μέση Ανατολή (Πακιστάν, Αφγανιστάν, Ιράκ). Εσχάτως το Ισλάμ χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία για να αποδώσει στους μετανάστες με το ζόρι μια επικίνδυνη και «ασύμβατη» εθνοπολιτισμική ταυτότητα, ανοίγοντας το δρόμο σε αλυσιτελείς και απαράδεκτες σπασμωδικές πολιτικές σκούπας και απέλασης.
Το ιδεολογικό σχήμα που θα αποτελέσει τη βάση για τις πρόσφατες πρωτοφανείς νομοθετικές πρωτοβουλίες για την σύλληψη κράτηση και απέλαση των μεταναστών, αλλά και για την ουσιαστική κατάργηση του ασύλου, ολοκληρώνεται με την προσωρινά βολική, όσο και κοντόφθαλμη και επικίνδυνη, ενοχοποίηση της Τουρκίας για όσα «κακά συμβαίνουν» στην Ελλάδα. Η εθνική υστερία (που ήρθε στην επιφάνεια με τα πλαστά δημοσιεύματα για την επίσκεψη Ερντογάν) είναι αυτό που μας έλειπε στην αντιμετώπιση της μετανάστευσης.

Αποκλεισμός

Σε αυτή την σκοτεινή συγκυρία και στο έρεβος της άγνοιας και της τροφοδότησης ενός αδικαιολόγητου φόβου και μιας στάσης παραίτησης από τον πολιτισμό των δικαιωμάτων, είναι σημαντικός ο ρόλος που αναλογεί στους παραγωγούς και στους φορείς δημόσιου λόγου, οργανισμούς και πρόσωπα. Είναι επιτακτική η αναγνώριση της σοβαρότητας της έξαρσης του ρατσιστικού λόγου, των απλουστευτικών, αφοριστικών γενικεύσεων και της υποδαύλισης του φόβου και της βίας, καθώς και η έμπρακτη άρνηση και καταρράκωση του. Στη ρίζα αυτής της ιδιαίτερα επικίνδυνης κατάστασης βρίσκεται η αδιαφορία για τα πραγματικά δεδομένα-στοιχεία και η παραπληροφόρηση, καθώς και ο σχεδόν ολοκληρωτικός αποκλεισμός από τη δημόσια σφαίρα, των φωνών της ακαδημαϊκής έρευνας, των φορέων για τα δικαιώματα, αλλά και των ίδιων των μεταναστών, προσφύγων και εθνικών κοινοτήτων.
Μπροστά σε μια περίοδο που προαναγγέλεται με ακόμη περισσότερες και σοβαρότερες παραβιάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου και με απομάκρυνση από τις αξίες της ισότητας και της ελευθερίας, το βάρος και η ευθύνη όλων είναι μεγάλη. Ελάχιστος στόχος είναι η ανατροπή της σημερινής κατάστασης και η διαμόρφωση πολιτικών που θα απορρέουν από το σεβασμό και των προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ίσως, τέλος, η σημερινή συγκυρία της μετανάστευσης στην Ευρώπη, να είναι μια από τις πιο επιτακτικές προκλήσεις αλλά και σημαντικές ευκαιρίες και για την ευρωπαϊκή αριστερά και τα δημοκρατικά κινήματα.
Τότε η μετανάστευση, ως άλλος φελλινιανός ρινόκερος, μπορεί να διασώσει τους ναυαγούς της εύθραυστης δημοκρατικής μας συμβίωσης.
___
*Ο Μίλτος Παύλου είναι διευθυντής του Εθνικού Παρατηρητηρίου Ρατσισμού

[1] Ε la nave va (το πλοίο φεύγει) - Federico Fellini (1983).

Αναδημοσίευση από την Εποχή  5/7/2009
http://www.epohi.gr/portal/component/content/article/15/3198

KOINH ΔΗΛΩΣΗ ΕΕΔΑ - AEDH - Η κρίση του συστήματος ασύλου και η έξαρση της ρατσιστικής βίας στην Ελλάδα

Ανοιχτή επιστολή στον Πρωθυπουργό της Ελλάδας, κ. Κ. Καραμανλή και στον
Υπουργό Εσωτερικών, κ. Π. Παυλόπουλο
Κοινό Δελτίο Τύπου ΕΕΔΑ– AEDH
Βρυξέλλες-Αθήνα, 3 Ιουνίου 2009
Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα Δικαιώματα του
Ανθρώπου εκφράζουν την βαθιά τους ανησυχία για την επείγουσα κατάσταση που έχει διαμορφωθεί
σε σχέση με το σύστημα παροχής ασύλου και την έξαρση της ξενοφοβίας και της ρατσιστικής βίας
στην Ελλάδα. Η ΕΕΔΑ και η AEDH προτείνουν πολιτικές και άμεση δράση, ώστε να αποφευχθεί η
επιδείνωση φαινομένων παραβίασης δικαιωμάτων του ανθρώπου με ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες
για τα θύματα και την κοινωνία.
Η ΕΕΔΑ και η AEDH ανησυχούν για το σχέδιο ελληνικού προεδρικού διατάγματος το οποίο
επιδεινώνει περαιτέρω την κρίση του συστήματος ασύλου στην Ελλάδα. Οι προτεινόμενες
τροποποιήσεις στο Προεδρικό Διάταγμα 90/2008, που ενσωματώνει στην ελληνική έννομη τάξη τις
διατάξεις της Οδηγίας της Ε.Ε. για τις Διαδικασίες Ασύλου περιλαμβάνουν:
- Την κατάργηση της επιτροπής προσφυγών για την ουσιαστική εξέταση των αιτήσεων ασύλου σε
δεύτερο βαθμό. Αυτό αφήνει τους αιτούντες άσυλο χωρίς το δικαίωμα προσφυγής για την
ουσιαστική εξέταση της αίτησής τους σε δεύτερο βαθμό. Σε περίπτωση απόρριψης, που αποτελεί
άλλωστε την έκβαση της συντριπτικής πλειοψηφίας των αιτήσεων ασύλου στην Ελλάδα (98,62% το
2008), οι αιτούντες άσυλο θα μπορούν να ζητήσουν την επανεξέταση από το Συμβούλιο της
Επικρατείας το οποίο όμως εξετάζει μόνο τη νομιμότητα της διαδικασίας, αλλά δεν ασκεί πλήρη
έλεγχο όλων των νομικών και πραγματικών πτυχών των υποθέσεων.
- Η αποφαστική αρμοδιότητα για τις αιτήσεις ασύλου επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια των
περιφερειακών και τοπικών αστυνομικών διευθύνσεων σε όλη την Ελλάδα, χωρίς κανένα
αποτελεσματικό ρόλο των μη αστυνομικών οργάνων και των ΜΚΟ. Η υπάρχουσα επιτροπή
προσφυγών που διατηρείται για τις εκκρεμούσες προσφυγές υποβιβάζεται σε ένα συμβουλευτικό
όργανο χωρίς αποφασιστική αρμοδιότητα.
Τα τελευταία χρόνια οι ελληνικές αρχές απείχαν από την άμεση και αποτελεσματική προστασία των
δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, μεταξύ των οποίων γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι. Το
ποσοστό παροχής ασύλου είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (1,38% το 2008 για χορήγηση
ασύλου και καθεστώτος ανθρωπιστικής προστασίας) και το ελληνικό κράτος δεν παρέχει
αποτελεσματική προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων κατά της κράτησης και της απέλασής τους
παρά τις επείγουσες συστάσεις από εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς.1
Την ίδια στιγμή, μεγάλος αριθμός αιτούντων άσυλο προσπαθεί κάθε Σαββατοκύριακο να υποβάλει
αίτηση ασύλου στην αστυνομική διεύθυνση Αττικής στην Πέτρου Ράλλη. Κατά τη διάρκεια της εν
λόγω διαδικασίας και μετά από συγκρούσεις με την αστυνομία, τους τελευταίους 6 μήνες 3 αιτούντες
άσυλο έχουν χάσει τη ζωή τους, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.
Περιοχές του ιστορικού κέντρου της Αθήνας κατοικούνται, νοικιάζονται ή καταλαμβάνονται, από
μετανάστες χωρίς χαρτιά και αιτούντες άσυλο υπό επισφαλείς ή απάνθρωπες συνθήκες, ενώ η
ξενοφοβική δημόσια συζήτηση σχετικά με τα «γκέτο» και την εγκληματικότητα των μεταναστών έχει
αυξηθεί2.
Μέρα με τη μέρα περιστατικά ισλαμοφοβίας και ρατσιστικής βίας από οργανωμένες ακροδεξιές
ομάδες εναντίον των μεταναστών και αιτούντων άσυλο λαμβάνουν χώρα στο κέντρο και στα
προάστια της Αθήνας, χωρίς καμία ουσιαστική παρέμβαση της Αστυνομίας για την προστασία των
θυμάτων, ενώ οι επίσημες στατιστικές δεν έχουν ποτέ καταγράψει κάποιο ρατσιστικό έγκλημα στην
Ελλάδα.
Φυλακές-πλοία και στρατιωτικά κέντρα κράτησης σε προάστια της Αθήνας, συζητούνται ή
ανακοινώνονται ως πολιτική για να εκκενώσουν το κέντρο της πόλης από τους αιτούντες άσυλο και
τους μετανάστες χωρίς χαρτιά.
Η ΕΕΔΑ και η AEDH HLHR και AEDH παροτρύνουν τις ελληνικές αρχές:
- Να απέχουν από κάθε ενέργεια ή νομοθετική πρωτοβουλία που θα οδηγήσει σε περαιτέρω
παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών χωρίς χαρτιά, ως εκ τούτου να
διατηρηθεί η σε δεύτερο βαθμό ουσιαστική εξέταση των αιτήσεων ασύλου, να απέχουν από
τη μαζική απόρριψη αιτημάτων ασύλου και να εγγυηθούν την αποτελεσματική και διαφανή
εξέταση σε πρώτο βαθμό των αιτήσεων για χορήγηση ασύλου σε εκείνους που δικαιούνται
διεθνούς και ανθρωπιστικής προστασίας.
- Να διαμορφωθούν πολιτικές, που θα καθοδηγούνται από μια προσέγγιση βασισμένη και
προσανατολισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία θα διασφαλίζει θετικά
αποτελέσματα τόσο για τους μετανάστες χωρίς χαρτιά όσο και για την ελληνική κοινωνία.
- Να συμπεριλάβουν πλήρως και το συντομότερο δυνατό οργανώσεις πολιτών, αρμόδιες ΜΚΟ
και ακαδημαϊκά κέντρα, αλλά το κυριότερο ενώσεις και οργανώσεις μεταναστών, στο
σχεδιασμό και την υλοποίηση μεταναστευτικών πολιτικών.
- Να προβούν στην πλήρη ένταξη και τη χορήγηση δικαιωμάτων στους μετανάστες, που ζουν
για πολλά χρόνια στην Ελλάδα, προκειμένου να επιτευχθεί η πολιτική συμμετοχή, μέσω της
δημόσιας εκπροσώπησης, καθώς και η αντιστάθμιση της ξενοφοβίας στις τοπικές κοινότητες
και σε εθνικό επίπεδο.
- Να παρέχουν αποτελεσματική προστασία στις ευάλωτες ομάδες, όπως στις γυναίκες, στα
παιδιά και στους ηλικιωμένους, με προστασία από την απέλαση, όπου χρειάζεται, και με την
παροχή στους ασυνόδευτα ανηλίκους, αποτελεσματικής εκπροσώπησης, επιτροπείας,
κοινωνικής μέριμνας και προστασίας ειδικά σχεδιασμένης για τις ανάγκες τους.
- Να προβούν σε μεταρρυθμίσεις και να εφαρμόσουν ένα αποτελεσματικό σύστημα παροχής
ασύλου, υιθοετώντας συστάσεις και προτάσεις από αρμόδιους διεθνείς, διακυβερνητικούς
και εθνικούς φορείς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
- Να προβούν, ως συνοριακό κράτος μέλος της ΕΕ στα αναγκαία μέτρα για την ενεργοποίηση
της ευρωπαϊκής οδηγίας 55/2001 σχετικά με την μαζική εισροή εκτοπισθέντων, για την
προάσπιση εκείνων των εθνοτικών και ευάλωτων ομάδων που χρήζουν ανθρωπιστικής
προστασίας έχοντας ξερριζωθεί από τις χώρες τους, όπου επικρατούν συνθήκες πολέμου ή
αναταραχών. Το μέτρο αυτό θα μπορούσε να καλύψει τα πρόσωπα που σύμφωνα με την
ελληνική πολιτεία δεν δικαιούνται το καθεστώς του ασύλου, αλλά έχουν ανάγκη από
προσωρινή προστασία
- Να παρέχουν μια λογική οδό και δυνατότητα ρύθμισης-νομιμοποίησης της κατάστασης των
μεταναστών που ήδη απασχολούνται στην ευρέως διαδεδομένη ελληνική παραοικονομία.


1. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις των ελληνικών αρχών στην έκθεση του Thomas Hammarberg, Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, Στρασβούργο, CommDH (2009) 6 (4/2/2009) ‘the Aliens Law has not included an individual provision for the exclusion from arrest and detention for deportation of unaccompanied minors who violate the migration legislation. Besides, the prospect of an opposite provision would increase the problem of the “children of traffic lights” and child labour in general.’ (Appendix, σ.23). Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει προτείνει την κατάργηση της κράτησης και της απέλασης των ασυνόδευτων ανηλίκων από τον Οκτώβριο του 2005.www.synigoros.gr

2. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Παρατηρητηρίου του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας (ΕΝΩΣΗ-ΚΕΜΟ) η αύξηση των περιστατικών ρατσιστικής βίας και ισλαμοφοβίας έχουν αρχίσει να παίρνουν ανησυχητικές διαστάσεις, από τότε που ένα ακροδεξιό πολιτικό κόμμα εξελέγη στο ελληνικό Κοινοβούλιο, το φθινόπωρο του 2007. Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου υλοποιεί το Εθνικό Εστιακό Κέντρο για το Ρατσισμό και την Ξενοφοβία στην Ελλάδα.
www.hlhr.gr