Εργασία, παιδεία και δικαιώματα

Είναι λάθος να νομίζουμε ότι οι πολιτικές της μετανάστευσης αφορούν μόνο την τελευταία. Σήμερα, αυτό το μείζον κοινωνικό φαινόμενο ακουμπά άμεσα ή έμμεσα όλους τους κατοίκους της χώρας, ενώ διατρέχει όλες τις πτυχές και προκλήσεις της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας από το δημόσιο έως το ιδιωτικό και από την οικονομία και τη δημογραφία έως τον πολιτισμό και την πολιτική, παρέχοντας την ίδια στιγμή τα κλειδιά και τις λύσεις.

Α. Δεδομένα

Στις αρχές του 21ου αιώνα η επιφυλακτική ή ξενοφοβική στάση απέναντι στους μετανάστες, στη δημόσια συζήτηση έχει μεταβληθεί προς το θετικότερο με κύριο όχημα το (ωφελιμιστικό) επιχείρημα της συμβολής τους στην οικονομία της χώρας.

Χαρακτηριστικά, το μαζικότερο κόμμα της ελληνικής πολιτικής ιστορίας (ΠΑΣΟΚ) έχει καταστήσει πρώτη προτεραιότητα την πλήρη ένταξη των μεταναστών, ξεκινώντας πρώτα από τα ίδια τα όργανά του, ενώ ο υπουργός Εσωτερικών ορθά επισημαίνει ότι η μετανάστευση δεν είναι πρόβλημα, αλλά κοινωνικό φαινόμενο (1).

Ωστόσο, η μεταστροφή της ρητορείας δεν έχει μεταβάλλει σημαντικά τους όρους εκμετάλλευσης και de facto ρατσιστικών πρακτικών που υφίστανται οι μετανάστες, από τον εργοδότη και το κράτος έως τους καθημερινούς διαχειριστές της μετανάστευσης (ο κάθε δημόσιος υπάλληλος). Η μεταναστευτική πολιτική παραμένει αντιενταξιακή (αν και ευαγγελίζεται την ένταξη) σε παραφωνία προς την κοινωνική πραγματικότητα (2).

Β. Στόχοι και μέσα

Μια εθνική πολιτική για την Ελλάδα της μετανάστευσης οφείλει να παρέμβει στους τομείς:

1. Εργασία

Προστασία της εργασίας. Μια (ακόμα) νομιμοποίηση με αμνήστευση των εργοδοτών (μόνο οι εργαζόμενοι καταβάλλουν ένσημα) είναι αποτυχημένη, ακόμα και όταν πετύχει τον εισπρακτικό της στόχο, και αναποτελεσματική όταν οι εργαζόμενοι δεν προστατεύονται και το εργατικό δίκαιο δεν εφαρμόζεται χάριν της μεταναστευτικής νομοθεσίας.

Τότε, οι παράνομα απασχολούμενοι και υποκείμενοι εκμετάλλευσης εφόσον συλληφθούν, απελαύνονται αντί να τους αναγνωριστούν τα στερηθέντα εργασιακά και ασφαλιστικά τους δικαιώματα.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ενωση, η χωρίς διακρίσεις πρόσβαση στην απασχόληση αποτελεί τον πυρήνα της κοινωνικής ένταξης. Οι αδόκιμοι περιορισμοί που εισάγει ο ν. 3386/2005 (απαγόρευση αλλαγής ειδικότητας, εργοδότη, περιφέρειας κ.ά.) αντιβαίνουν αυτή τη βασική αρχή ευνοώντας την παραοικονομία. Είναι κρίσιμο για τον κόσμο της εργασίας συνολικά και όχι μόνο για τους μετανάστες το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας να ενισχυθεί και να θωρακισθεί ώστε να επιτελέσει τη σημαντική του αποστολή (και ως σώμα διασφάλισης της αρχής ίσης μεταχείρισης - ν. 3304/2005).

2. Εκπαίδευση

Η ανεπάρκεια της εκπαίδευσης που οδηγεί σε σχολική εγκατάλειψη (όχι πάντα σε συνδυασμό με σχολική αποτυχία), πριν ακόμη από εκπαιδευτικό, είναι πρόβλημα δημοκρατίας (όπως και για άλλες κοινωνικές ομάδες, π.χ. Ρομά, εξαρτημένοι κ.λπ.) (3).

Η πραγματικά διαπολιτισμική και σύγχρονη εκπαίδευση (όχι ως ειδικό πεδίο αλλά διατρέχοντας κάθε πτυχή του εκπαιδευτικού συστήματος) σε αντικατάσταση του σημερινού εθνοκεντρικού και παρωχημένου ελληνικού σχολείου, είναι μονόδρομος για το πολυτιμότερο κοινωνικό κεφάλαιο που είναι οι νέοι άνθρωποι και αυριανοί πολίτες.

3. Κοινωνικό κράτος

Η συμμετοχή των νόμιμα διαμενόντων μεταναστών στην κοινωνική προστασία σήμερα περιορίζεται στο νδ. 57/1973, ενώ οι περιορισμοί στις παροχές υγείας για τους μετανάστες χωρίς άδεια, αγνοούνται συστηματικά από τους λειτουργούς του συστήματος υγείας που ορθά προτάσσουν τα δικαιώματα του ασθενή και τον όρκο του Ιπποκράτη στη μεταναστευτική νομοθεσία.

Η πλήρης συμμετοχή των μεταναστών είναι μέρος μόνο του αιτήματος για ένα πραγματικό κοινωνικό κράτος, με ουσιαστικές παροχές κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας (μήπως αντί για F16;) το οποίο, όπως επισημαίνει με έμφαση το σύνταγμα του 2001, αποτελεί θεμέλιο της κοινωνικής συμμετοχής και της δημοκρατικής πολιτείας.

4. Πολιτικά δικαιώματα

Το μεγαλύτερο στοίχημα μιας κοινωνίας είναι πάντα η νέα γενιά. Η 2η και 3η γενιά μεταναστών, αντί για το φόβο της απέλασης και της υποβάθμισης σε πολίτες τρίτης κατηγορίας, δικαιούνται να απολαμβάνουν τα δικαιώματα του πολίτη. Αποτελούν άλλωστε έναν νέο θησαυρό (μετά τη φτηνή εργασία των γονέων τους) στα χέρια της ελληνικής κοινωνίας.

Πριν ακόμη από το θεμιτό και άμεσα απαιτητό δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές, επείγει η πλήρης κοινωνική και πολιτική συμμετοχή:

- Στη διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής και νομοθεσίας (4).

- Στην τοπική κοινωνία και αυτοδιοίκηση.

- Στη δημόσια σφαίρα με ενδυνάμωση και υποστήριξη της αυτο-οργάνωσης των μεταναστών (5).

Επίσης, είναι ώριμη η προοπτική χορήγησης ιθαγένειας με βάση τη γέννηση στη χώρα (jus soli), έπειτα από το πολύ 5 έτη διαμονής, με κόστος έκδοσης της αστυνομικής ταυτότητας (και όχι 1.500 ευρώ) και με υποχρέωση απάντησης του αιτήματος από τη διοίκηση. Αντί επιλόγου και αντιγράφοντας από το πρώτο μήνυμα του νεοεκλεγέντος τότε (24.03.2005) Προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Παπούλια:

«(...) Σήμερα, η δημοκρατία δεν κινδυνεύει. Ο αγώνας, όμως, για την ποιότητα της δημοκρατίας είναι διαρκής και δύσκολος. (...) Η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των προσωπικών ελευθεριών, χωρίς διακρίσεις, και η ομαλή ένταξη των μεταναστών, είναι σοβαρές προκλήσεις για τη σύγχρονη Ελλάδα».

(1) Βλ. Μαρβάκης-Παρσάνογλου-Παύλου, «Μετανάστες: προβλήματα, κοινωνικά φαινόμενα, υποκείμενα», Εισαγωγή στο συλλογικό Μετανάστες στην Ελλάδα, ΕΠΠ Νίκος Πουλαντζάς, Ελληνικά Γράμματα, 2001.

(2) Για μια σφαιρική κριτική της Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη στο Ευρωπαϊκός Διάλογος για τη Μετανάστευση www.hlhr.gr.

(3) Παύλου Μ., Η σχολική εγκατάλειψη ως παραβίαση δικαιωμάτων του παιδιού, εισήγηση σε ημερίδα του ΕΠΙΨΥ, Μάιος 2005.

(4) Η πρόταση για διαρκές συμβούλιο-φόρουμ μεταναστευτικής πολιτικής είναι ώριμη έπειτα από 2 συναντήσεις Εθνικού Διαλόγου για τη Μετανάστευση που διοργάνωσε η Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου το 2005. www.hlhr.gr/emd/nmd.htm.

(5) Εξέχον παράδειγμα το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών.

Από την Ελευθεροτυπία  20/11/2005
http://archive.enet.gr/online/online_hprint.jsp?q=%25D0%25C1%25D5%25CB%25CF%25D5&a=&id=5592136